Banken en andere financiële instellingen hebben een functie als Poortwachter. Dit betekent dat zij een taak hebben in het tegengaan van onder andere witwassen, financiering van terrorisme en andere criminele activiteiten. Door hun klanten te screenen en te kennen en daardoor te weten met wie zij precies zakendoen, kunnen klanten die zich bezighouden met bijvoorbeeld het witwassen van gelden of financiering van terrorisme worden geweerd. Hoe banken deze Poortwachters-functie moeten vervullen is bepaald in de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). De DNB (De Nederlandse Bank) en de AFM houden toezicht bij banken en andere financiële instellingen op de naleving van de bepalingen in deze wet.
In de Wwft is bepaald wat het resultaat moet zijn van de klantonderzoeken die banken en financiële instellingen moeten uitvoeren om hun klanten te screenen. Er is niet bepaald hoe deze screening precies uitgevoerd moet worden. Het doel van de screening is om een risicoprofiel toe te kennen aan klanten om vervolgens op basis van dit risicoprofiel te kunnen bepalen hoe intensief een klant gemonitord moet worden. Een laag risicoprofiel betekent minder intensieve monitoring dan een hoog risicoprofiel.
De meeste banken en financiële instellingen screenen hun klanten door ze specifieke vragen te stellen over waarom een klant voor de bewuste bank kiest, waarom de klant voor het product kiest dat wordt afgenomen, over de herkomst van het vermogen en het verwachte rekeninggebruik. Daarnaast wordt er onder meer nagegaan waar de klant woonachtig/ geregistreerd is, wie de UBO (Uiteindelijk Belang Hebbende) is, en of de klant een PEP (Politically Exposed Person) is. Aan de hand van de antwoorden van de klant en uitkomsten wordt het uiteindelijke risicoprofiel van de klant bepaald.
Bunq is een online-bank en klanten kunnen daar eenvoudig een rekening openen via internet. Voor eenvoudige betaalrekeningen is dit ook mogelijk bij andere banken, maar bij Bunq is het bijvoorbeeld ook mogelijk om via internet snel een zakelijke rekening te openen. Dat dit mogelijk is heeft onder meer te maken met het feit dat Bunq gebruik maakt van data-analyse en kunstmatige intelligentie om de screening van klanten uit te voeren. Er wordt dus geen contact opgenomen met klanten om hen persoonlijk vragen te stellen. Via data-analyse en het gebruik van kunstmatige intelligentie wordt een standaard gebruikersprofiel met een laag risico aan particuliere klanten toegekend. Bunq gaat ervan uit dat de meeste klanten zich volgens dit standaard profiel (en dus met een lage risicoclassificatie) zullen gedragen. Deze manier van screenen scheelt veel tijd en mankracht.
Bunq ontving naar aanleiding van deze manier van screenen van DNB aanwijzingen omdat Bunq volgens de DNB niet zou voldoen aan de functie van Poortwachter die zij als bank heeft en Bunq zich dus niet zou houden aan de bepalingen uit de Wwft in het kader van deze Poortwachtersfunctie. DNB oordeelde dat de screeningsmethode van Bunq tekortschoot en dat Bunq niet voldoende informatie verzamelde over klanten met deze methode van screenen om een correcte risicoclassificatie toe te kennen. Ook was DNB van mening dat hieruit voortvloeiend de monitoring van klanten tekortschoot. Bunq was het niet eens met dit oordeel van DNB en stapte naar de rechter. De rechtbank van Rotterdam stelde aanvankelijk DNB in het gelijk. Hierop tekende Bunq beroep aan bij het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb). Op 18 oktober 2022 oordeel het CBb dat Bunq voldoet aan de bepalingen uit de Wwft voor wat betreft het screenen en monitoren van klanten (en overigens ook dat Bunq wèl de Wwft overtreedt bij het onderzoek naar de bron van financiële middelen van klanten en het uitvoeren van verscherpt onderzoek naar PEP’s; dit werd als onvoldoende beoordeeld). Dit is een belangrijke uitspraak voor de financiële sector. Afgelopen tijd zijn er door de DNB aan verschillende banken hoge boetes opgelegd omdat zij tekort zouden schieten bij het tegengaan van het witwassen van gelden (en dus de Wwft overtreden). Geen enkele bank heeft het eerder opgenomen tegen deze maatregelen van DNB.
Banken en andere financiële ondernemingen en instellingen hebben de afgelopen jaren fors moeten investeren in onder andere mankracht om te kunnen voldoen aan de eisen die aan hen gesteld worden als Poortwachter en de naleving van de Wwft. Uit onderzoek van McKinsey blijkt dat banken in Nederland jaarlijks minstens een half miljard euro uitgeven aan klantonderzoeken alleen. De Nederlandse Vereniging van Banken stelt dan ook terecht de vraag of het huidige model van het doen van klantonderzoeken toekomstbestendig is. Banken lijden door de oplopende toezichtkosten, die zij maken vanuit hun functie als Poortwachter, jaarlijks fors verlies op het betalingsverkeer. Tussen 2005 en 2021 liep dit verlies op met 547 miljoen euro; een toename van 2375%.
Een meer geautomatiseerd proces zou veel geld en tijd kunnen besparen. En zoals nu duidelijk is geworden is deze manier van screenen volgens de wet toegestaan. Tegelijkertijd is duidelijk dat een volledig geautomatiseerd proces niet voldoet. Om een klant echt goed te kennen en precies te weten met wie je zakendoet is het ook van belang te weten wat de herkomst is van het vermogen dat bij een bank wordt ondergebracht. En dit is niet te achterhalen met data-analyse of het gebruik van kunstmatige intelligentie. Hiervoor is contact met de klant noodzakelijk en moeten er doortastende en ‘lastige’ vragen gesteld worden aan een klant. Bovendien zullen de verklaringen van de klant vaak ondersteund moeten worden met documentatie ter verifiëring.
Naar aanleiding van de uitspraak van CBb kunnen financiële instellingen en ondernemingen beslissen om ook meer gebruik te gaan maken van geautomatiseerde processen (data-analyse en het gebruik van kunstmatige intelligentie) bij het uitvoeren van klantonderzoeken. Maar contact met de klanten zal dus een essentieel onderdeel blijven van CDD zoals de uitspraak van CBb óók laat zien.
Wil je meer weten over CDD en/ of het doen van klantonderzoeken of heb je hulp/ advies nodig op het gebied van CDD dan kun je contact opnemen met Suzanne de Wit op 06-39269713 of via suzanne@arcpeople.nl
Bronnen:
De Rechtspraak, “Aanwijzing DNB aan Bunq gedeeltelijk geschrapt: geen bewijs voor alle overtredingen antiwitwaswetgeving” Den Haag 18 oktober 2022
De Volkskrant, “Profiel. Bunq-baas Ali Niknam: de CEO voor wie geen tegenstander te groot is” 19 Oktober 2022